Ушуну менен Кыргыз Республикасынын Экономика жана коммерция министрлиги укуктук жөнгө салуу маселелерин талкуулоону жана кызыкдар тараптардын сунуштарын чогултууну жана “Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2017-жылдын 23-июнундагы №407 “Транспорт каражаттарын, орнотмолорду жана жабдууларды каттоо маселелери жөнүндө” токтомуна өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу” Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин токтомунун долбоорун иштеп чыгууну демилгелегендигин жарыялайт.

1. .Сунуш кылынган ченемдик укуктук актыларды чечүүгө багытталган көйгөйлөрдүн баяндамасы: 

Азыркы учурда Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында финансылык лизинг (лизинг) келишими боюнча сатылып алынган автотранспорт каражаттарын каттоодо жеңилдиктер каралган – каттоо алымынын нөлдүк коюму, бирок лизинг банк аркылуу берилген учурда гана. Бул банктар транспорт каражаттарын каттоо жыйымдарын төлөөдөн бошотулат, ал эми көз карандысыз лизингдик компанияларда мындай мүмкүнчүлүк жок дегенди билдирет.

Бул бизнес жүргүзүүдө тең эмес шарттарды жаратат. Бирдей жагдайда — бирдей эле каржылык курал (лизинг) көрсөтүлгөндө — айрым рыноктун катышуучулары жыйымдардан бошотулат, ал эми башкалар аларды төлөөгө мажбур болушат. Мындай ыкма атаандаштыкты чектеп, лизинг компанияларын банктарга караганда азыраак пайдалуу абалга коюуда.

Ошол эле учурда, дал ушул лизингдик компаниялар бул сектордун өнүгүшүнө олуттуу салым кошуп жатышат. Бар болгон маалыматтарга ылайык, өлкөдө 14төн ашык лизингдик компания активдүү иш алып барууда, ал эми лизинг кызматтарын көрсөткөн банктардын саны болгону экөө, жана алар да негизинен мамлекеттик программалардын алкагында гана иштешет (мисалы, “Айыл чарбасын каржылоо” программасы).

Чечилиши керек болгон негизги маселелер:

1. Лизингди колдонуу чектелүү. Тең шарттардын жоктугунан улам лизинг жетишсиз деңгээлде колдонулуп келет. Болжолдуу эсептөөлөр боюнча, унаа сатып алуунун жалпы көлөмүндөгү лизингдин үлүшү 5%дан аз, ал эми ЕАЭБ өлкөлөрүндө бул көрсөткүч кыйла жогору.

2. Бизнес үчүн техникага жана транспортко жетүү татаалдыгы. Айрыкча аймактардагы чакан жана орто бизнестин лизинг мүмкүнчүлүктөрүн толук пайдалануусу кошумча каттоо чыгымдарынын айынан кыйынга турууда. Бул автопарктын жана өндүрүштүк жабдуулардын жаңылануусун жайлатат.

3. Инвестициялык инструмент катары лизингдин жетишсиз колдонулушу. Лизинг – инвестиция тартуунун саналуу жеткиликтүү механизмдеринин бири. Бирок учурдагы чектөөлөрдүн айынан бул инструменттин потенциалы толук колдонулбай жатат.

          4. Ишкерлерге негизсиз жүк жүктөлүшү. Лизингдик компаниялар каттоо менен байланышкан чыгымдарын жабуу үчүн кызмат акысынын көлөмүн жогорулатууга мажбур болушат, бул болсо алардын кызматтарын азыраак жагымдуу кылат.

         Сунушталып жаткан жобо бул көйгөйлөрдү чечүүгө багытталган. Лизингдик компанияларга жеңилдиктерди кеңейтүү:

         – рыноктун бардык катышуучулары үчүн бирдей шарттарды түзөт;

         – лизингди уюштурууда чыгымдарды азайтат;

         – транспорт жана жабдууларды жаңыртуу жагынан бизнеске колдоо көрсөтөт;

         – экономикада инвестициялык процесстерди активдештирет;

         – узак мөөнөттүү келечекте салыктык түшүүлөрдүн көбөйүшүнө жана бизнес чөйрөнүн жакшырышына алып келет.

1. Сунуш кылынган ченемдик укуктук актылардын максатын жана көйгөйлөрдү чечүү жолдорун баяндоо:

Сунушталып жаткан жөнгө салуунун максаты - банк же лизингдик компания экендигине карабастан Кыргыз Республикасынын лизингдик рыногунун бардык катышуучулары үчүн бирдей шарттарды түзүү. Долбоор ошондой эле инвестицияларды тартуунун жана экономикага негизги каражаттарды жаңылоонун эффективдүү инструменттеринин бири катары финансылык лизингди өнүктүрүүгө түрткү берүүгө багытталган.

Учурдагы мыйзамдарда транспорт каражаты банктык лизинг келишими боюнча сатылып алынган учурда гана каттоо жыйымын төлөөдөн бошотуу каралган. Натыйжада лизингдик компаниялар анча ынгайсыз шарттарга туш болушат, бул алардын мүмкүнчүлүктөрүн чектеп, бүтүндөй тармактын өнүгүшүнө тоскоол болууда.

Долбоордо учурдагы жеңилдикти финансылык лизинг боюнча кызмат көрсөтүүчү бардык уюмдарга, анын ичинде лизингдик компанияларга жайылтуу жолу менен бул теңсиздикти жоюу сунушталат. Бул таза атаандаштыкты камсыздайт жана ишкерлер үчүн, өзгөчө кичи жана орто бизнес үчүн лизингдин жеткиликтүүлүгүн жогорулатат.

Өзгөртүүлөр күчүнө киргенден кийин лизингдик компаниялар аркылуу ишке ашырылган бүтүмдөрдүн санынын өсүшү, лизингдин рыноктогу үлүшүнүн өсүшү, автопаркты жана жабдууларды жаңыртуу шарттарынын жакшырышы, каттоо жыйымын алып салуу менен лизингдин жалпы наркынын төмөндөшү күтүлүүдө. Башка өлкөлөр сыяктуу эле, мындай чараларды киргизүү лизингдик операциялардын көлөмүн бир нече жыл ичинде 10–15 пайызга көбөйтүүгө алып келиши мүмкүн.

Көйгөйдүн сунушталып жаткан чечими катары Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2017-жылдын 23-июнундагы No 407 токтому менен бекитилген Транспорттук каражаттарды, орнотмолорду жана жабдууларды каттоо эрежелеринин 69-пунктуна жеңилдетүүлөрдү банктарга гана берилүүчү чектөөнү алып салуу жолу менен толуктоо болуп саналат. Бул лизинг келишими боюнча транспорт каражаттарын сатып алган бардык субъектилерге бирдей каттоо шарттарынан пайдаланууга мүмкүндүк берет.

Ошентип, сунушталып жаткан өзгөртүүлөр орун алган укуктук теңсиздикти жок кылат жана Кыргыз Республикасында маанилүү инвестициялык инструмент катары лизингди андан ары өнүктүрүү үчүн шарттарды түзөт.

• Сунуш кылынган ченемдик укуктук актылардын күтүлгөн пайдасын жана артыкчылыктарын баалоо:

Сунушталган жөнгө салуу баштапкы каттоодо транспорт каражаттарын каттоо үчүн нөл ставкасы менен жыйым белгилейт, муну тек гана банктар эмес, бардык лизингдик компаниялар да колдонушат. Бул чечим укуктук теңсиздикти жоюуга жана Кыргыз Республикасында лизингдик рыноктун өнүгүшүнө ылайыктуу шарттарды түзүүгө багытталган.

Бул токтомду кабыл алуудан күтүлүүчү негизги пайдадар төмөнкүлөр болот:

– Чакан жана орто бизнес үчүн лизингдин жеткиликтүүлүгүн жогорулатуу. Каттоо жыйымын алып салуу лизингдик келишимдердин жалпы баасын төмөндөтөт, бул болсо бул инструментти бизнес үчүн дагы да жагымдуураак кылат.

– Лизинг аркылуу транспорт каражаттарын алуу боюнча келишимдердин санынын өскөнү. Жеңилдиктерди кеңейтүү айыл чарба, курулуш, логистика жана башка тармактарда лизингди активдүү колдонууга түрткү берет. Бул жөнгө салуунун күчүнө киргенден кийин лизинг операцияларынын көлөмү биринчи эки-үч жыл ичинде 10–15 пайызга көбөйөт деп күтүлүүдө.

– Лизинг кызматтары рыногундагы атаандаштыкты өнүктүрүү. Банктар жана лизингдик компаниялар үчүн шарттарды теңдөө атаандаштык деңгээлин жогорулатат, бул кызматтардын сапатын жакшыртып, соңку колдонуучулар үчүн бааларды төмөндөтөт.

– Автопарктын жана жабдуулардын жаңылануусун тездетүү. Лизингдин жеткиликтүүлүгүнүн жогорулашынан улам ишканалар техникасын жана транспорт каражаттарын көп колдонмо жаңылоо мүмкүнчүлүгүнө ээ болушат, бул болсо өндүрүштүк эффективдүүлүккө, коопсуздукка жана экологиялык жактан тазалыкка жакшы таасирин тийгизет.

– Салыктык түшүүлөрдүн жанама өсүшү. Каттоо жыйымдарынан түшкөн бюджеттик кирешелердин азайышына карабастан, ишкердик активдүүлүктүн жогорулашы башка салык түрлөрүнөн түшкөн кирешелердин — кирешелер салыгын, КӨС, жеке адамдардын кирешесинин салыгын жана башка салыктарды көбөйтөт деп күтүлүүдө.

– Инвестициялык климаттын жакшыртуусу. Бул чечимди кабыл алуу мамлекеттин ишкердикти колдоого жана административдик тоскоолдуктарды азайтууга болгон умтулуусун көрсөтөт, бул инвесторлордон жана ишкердик чөйрөдөн ишенимдин өсүшүнө алып келет.

• Мүмкун болгон жагымсыз кесепеттерге баа берүү:

Сунушталган токтомду кабыл алууда белгилүү бир мүмкүн болгон кесепеттер пайда болушу мүмкүн, бирок жалпы алганда алар аз жана башкарууга ылайыктуу деп бааланат.
          Биринчи жана негизгиси — бул бюджетке түшүүлөрдүн убактылуу төмөндөшү мүмкүн. Лизингдик компаниялар тарабынан алынган транспорт каражаттары каттоо жыйымынан бошотулушу сунушталгандыктан, бюджет бул кирешеден кээ бир бөлүктөрүн албай калат. Бирок, мындай түшүүлөрдүн салыштырмалуу кичине көлөмү эске алынып, бюджетке тийген мүмкүн болгон жоготуулар чектелүү болот. Ошондой эле, бул жоготуулар лизингдик келишимдердин санын көбөйтүү жана ишкердик активдүүлүктүн өсүшү аркылуу бир аз компенсацияланышы мүмкүн.
          Экинчиси — мамлекеттик органдардын, транспорт каражаттарын каттоо менен байланышкан иштерди жүргүзүүдө, айрым уюштуруучулук өзгөртүүлөрдү киргизүү зарылдыгы. Мүнөздөмөлөр, формалар жана ички нускамалар боюнча өзгөртүүлөрдү киргизүү талап кылынат. Бирок, мындай өзгөртүүлөр маанилүү чыгымдарды талап кылбайт жана учурдагы иш-аракеттердин алкагында ийгиликтүү ишке ашырылышы мүмкүн, бул иш процессине олуттуу таасирин тийгизбейт.
          Үчүнчүсү — айрым компаниялардын мыйзамсыз пайдалануусунун мүмкүнчүлүгү. Мисалы, теориялык жактан алганда, бирөө лизингдин жеңилдиктеринен пайдалануу максатында жалган келишим түзүүгө аракет кылышы мүмкүн. Бирок, мындай тобокелдиктерди так жөнгө салуу, ведомствалар аралык өз ара аракеттенүү жана түзүлгөн келишимдерди күчөтүлгөн көзөмөл менен минимизациялоого болот.
          Мындан тышкары, жаңы эрежелер боюнча жетиштүү маалыматтын жоктугу алардын таасирин чектеши мүмкүн. Ошондуктан ишкерлерди жана лизингдик компанияларды жаңы мүмкүнчүлүктөр жөнүндө жакшы маалымат берүү абдан маанилүү, андыктан алар өзгөртүүлөрдү толук пайдаланууга мүмкүнчүлүк алышы керек.
          Жалпы алганда, бардык мүмкүн болгон тобокелдиктер алдын ала болжолдонгон жана алардын алдын алуу үчүн чаралар көрүлүшү мүмкүн. Токтомду кабыл алуудан күтүлүүчү оң натыйжалар мүмкүн болгон кыска мөөнөттүү ыңгайсыздыктар жана каржылык жоготуулардан кыйла жогору болуп, жалпы алганда экономикага жана ишкердик ишмердүүлүккө оң таасирин тийгизет деп күтүүдөбүз.

• Сунуш кылынган ченемдик укуктук актыларды алуучу чарбакер субъекттердин мүнөздөмөлөрү жана санын баалоо:

Бүгүнкү күндө рынокто лизингдик ишмердүүлүктү жүргүзүү үчүн лицензия алган 14 лизингдик компания иштеп жатат, аларга сунушталган жөнгө салуунун нормаларын колдонуу пландалууда.

1. Сунушталган женге салуунун аны киргизуу менен байланышкан кошумча чыгымдарын жана потенциалдуу адресаттарынын пайдасын болжолдуу баалоо:

Жаңы жөнгө салуу киргизилгенине байланыштуу лизингдик ишмердүүлүк чөйрөсүндөгү субъекттер кошумча чыгымдарга учурашпайт.

1. Сунушталган жөнгө салууну киргизүү менен байланышкан Кыргыз Республикасынын бюджетинин чыгымдарын жана пайдасын болжолдуу баалоо:

               Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин ушул токтом долбоорун кабыл алуу республикалык бюджеттен кошумча каржылык чыгымдарды талап кылбайт.

Ачык консультацияларга катышуучулар үчүн суроолордун тизмеси:

         – Аталган маселелер туура жана жөнгө салуунун өзгөртүлүшүн талап кылган маселелер деп эсептелеби?
          – Аталган максат негиздүү жана аны жетишүү маанилүү деп эсептелеби?
          – Маселелерди чечүүнүн сунушталган жолу (жөнгө салуу) эң ылайыктуу деп эсептелеби?
          – Сунушталган жөнгө салууну кабыл алуу натыйжасында кандай пайдалары жана артыкчылыктары болушу мүмкүн?
          – Сунушталган жөнгө салууну кабыл алуу натыйжасында кандай тобокелдиктер жана терс кесепеттер болушу мүмкүн?
          – Маселелерди чечүүнүн эффективдүү альтернативдүү жолдору барбы?
          – Сунушталган жөнгө салуу боюнча жалпы пикир.

Байланыш жана талкуулоо мөөнөтүн билдирүү маалымат