2023-жылдын 25-декабрында Санкт-Петербург шаарында (Россия Федерациясы) Евразия экономикалык биримдигинин мамлекет башчыларынын катышуусунда Жогорку Евразиялык экономикалык кеңештин жыйыны болуп өттү. Жыйынга Кыргыз Республикасынан Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин Төрагасынын биринчи орун басары Адылбек Касымалиев, Экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев жана ошондой эле Кыргыз Республикасынын тиешелүү министрликтери менен ведомстволорунун айрым жетекчилери катышты.
Жыйындын жыйынтыгында бир катар стратегиялык документтерге жана Жогорку Кеңештин актыларына кол коюлду.
Биримдиктин мамлекет башчылары интеграциялык процесстерди андан ары өнүктүрүүнүн негизги милдеттерин жана негизги багыттарын аныктап, ЕАЭБ алкагында 2030-жылга чейин жана 2045-жылга чейинки мезгилге экономикалык процесстерди андан ары өнүктүрүү боюнча «Евразиялык экономикалык жол» Декларациясына кол коюшту.
Декларация 6 багытты камтыйт:
- ЕАЭБдин жалпы рыногун негизги товарлар жана ресурстар менен камсыз кылуу жана анын натыйжалуу иштеши;
- технологиялык өнүгүү чөйрөсүндө биргелешкен өз ара аракеттенүү жана кызматташуу үчүн жалпы мейкиндикти түзүү;
- жалпы транспорттук-логистикалык мейкиндикти түзүү;
- жалпы финансылык рынокту түзүү;
- интеграциялык потенциалы бар чөйрөлөрдө экономикалык кызматташтыкты өнүктүрүү;
- эл аралык аренада экономикалык тартуунун уюлу катары ЕАЭБ иштеши.
Мамлекет башчылары 2024-жылга ЕАЭБ эл аралык ишмердигинин негизги багыттарын жана 2024-2025-жылдарга макроэкономикалык саясаттын негизги багыттарын бекитти.
Негизги багыттар ЕАЭБдин 2024-жылга карата эл аралык ишмердигинин негизги векторлорун жана практикалык артыкчылыктарын, ошондой эле аларга жетишүү инструменттерин чагылдырат. Документке ылайык, 2024-жылы Биримдиктин артыкчылыктуу багыттары КМШ мамлекеттери жана башка коңшу мамлекеттер менен өз ара аракеттенүү, Биримдиктин байкоочу мамлекеттери менен кызматташууну өнүктүрүү, Шанхай Кызматташтык Уюму (ШКУ) менен системалуу диалогду өнүктүрүү өңдүү багыттар саналат. Түштүк-Чыгыш Азия мамлекеттеринин Ассоциациясы (АСЕАН), БРИКС өлкөлөрү жана башка мамлекеттер жана Борбордук Азия менен Жакынкы Чыгыштын интеграциялык бирикмелери Чоң Евразиялык өнөктөштүк идеясынын контекстинде экономикалык кызматташтыкты кеңейтүү үчүн иш алып барышат.
2024-2025-жылдарга макроэкономикалык саясаттын негизги багыттары келечекте дүйнөлүк экономиканын өнүгүү темпинен ашкан темпте ЕАЭБ ИДПсынын жылдык өсүү траекториясына кириш үчүн шарттарды түзүүгө багытталган.
Кыска жана орто мөөнөттүү келечекте бул максатка жетүү үчүн артыкчылыктуу багыттар төмөнкүлөр болууга тийиш:
- инвестициянын көлөмүн көбөйтүү үчүн жагымдуу макроэкономикалык шарттарды түзүү;
- Биримдиктин илимий-техникалык потенциалын өнүктүрүү;
- мүчө мамлекеттердин өндүрүштүк базасын чыңдоо жана реалдуу сектордо кызматташууну өнүктүрүү;
- Биримдиктин ички рыногун өнүктүрүү жана экспорттук мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүү.
Ошондой эле, Биримдик өлкөлөрүнүн башчылары Евразия экономикалык биримдигинин Бажы кодекси жөнүндө келишимге өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу протоколго кол коюшту.
Документ электрондук соода товарларын бажы чек арасы аркылуу өткөрүүгө байланышкан маселелерди комплекстүү жөнгө салууга багытталган. Ал бажылык жөнгө салуу чөйрөсүндө жаңы юридикалык институтту жана иштин түрүн - электрондук коммерция операторун түзүүнү карайт, ал интернет-платформаларда жеке жактар тарабынан сатып алынган товарлар менен операцияларды логистика менен комплекстүү камсыз кылат, ошондой эле интернет-сайттар менен өз ара аракеттенет жана бажы органдары, бажылык декларациялоо процесстерин жана электрондук соода товарларын сактоону камсыз кылат. Өзгөртүүлөр жеке жактар тарабынан онлайн-платформаларда сатып алынган товарлар менен операцияларды логистиканы комплекстүү камсыздоого, ошондой эле онлайн платформалар жана бажы органдары менен өз ара аракеттенүүгө, бажылык декларациялоо жана электрондук коммерциялык товарларды сактоо процесстерин камсыздоого мүмкүндүк берет.
Жыйындын алкагында бир тараптан Евразия экономикалык биримдиги менен ага мүчө мамлекеттер менен экинчи тараптан Иран Ислам Республикасынын ортосунда Эркин соода келишимине кол коюлду. Кыргыз Республикасынын атынан документке Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин Төрагасынын биринчи орун басары А.Касымалиев кол койду.
Бул Макулдашуу Кыргыз Республикасы үчүн бир катар потенциалдуу артыкчылыктарды берет:
- Иранга экспорттолуучу товарлар үчүн импорттук бажы алымдарынын орточо ставкасы 17%дан 3%ке чейин төмөндөйт, анын ичинде газсыз суу үчүн 75%га төмөндөйт (55%тен 14%ке чейин төмөндөйт);
- бир катар маанилүү товарларга, мисалы, пахта буласы, жибек куртунун пилласы, бодо малдын терилери, арматураланбаган айнек, козу эттери жана башкаларга импорттук бажы алымдары нөлгө ал эми квотанын чегинде арпага алым (12,5 миң тонна) нөлгө түшүрүлөт.
Товарларды импорттоого кеткен чыгымдар азайып, Иран рыногунда Кыргыз Республикасынын продукциясынын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгү жогорулашы күтүлүүдө.
Маалымат иретинде:
Эске сала кетсек, 2019-жылдан бери ЕАЭБ менен Ирандын ортосунда бир тараптан ЕАЭБ менен ага мүчө мамлекеттердин, экинчи жагынан Ирандын ортосунда эркин соода зонасын түзүүгө алып келген Убактылуу макулдашуу колдонулууда, келишимдин товардык камтуусу айыл чарба жана өнөр жай продукциясынын минималдуу топтому менен чектелгенине карабастан, өз ара соода жүгүртүүнү эки эсеге (2019-жылы 2,4 млрд доллардан 2022-жылы 6,2 млрд долларга чейин) мүмкүн кылды.
Бул мезгилде Кыргыз Республикасынын Иран менен соода жүгүртүүсү төмөнкү көрсөткүчтөргө жетти: 2019-жылы 2018-жылга салыштырмалуу 19,4%га өсүү менен 32,9 млн долларды түздү; 2020-жылы пандемиядан улам Иран менен соода жүгүртүү 40,6%га кыскарып, 19,6 млн долларды түзсө, 2021-жылы соода жүгүртүү 36,9%га таасирдүү өсүп, 26,8 млн долларга жеткен.
2022-жылы соода жүгүртүү 1,8 эсеге өсүп, 48,0 млн долларды, анын ичинде импорт 34,5 млн долларды жана экспорт 13,5 млн долларды түздү; 2023-жылдын январь-сентябрь айларында товар жүгүртүү 2022-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу 1,7 эсеге өсүп, 46,4 миллион долларды түздү.
Убактылуу макулдашууда ЕАЭБ менен Иран түзгөн преференциялык соода режими толук кандуу эркин соода режимине өтүүнүн биринчи этабы болот деген келишимдерди камсыз кылышкан.
Ошондой эле, жыйындын жыйынтыгында Евразия экономикалык комиссиясынын Регламентине убактылуу ташып келүүнүн (уруксат берүүнүн) бажы жол-жобосу жарактуу же жарактуу эместигин аныктоо маселесин Комиссия кеңешинин компетенциясына киргизүү бөлүгүндө кыска же 2 жылдан ашык мөөнөткө чечими кабыл алынды.
Мамлекет башчылары ошондой эле Евразия экономикалык комиссиясынын 2024-жылдын 1-февралынан тарта иштей турган Коллегиясынын жаңы курамын бекитишти. Казакстан Республикасынын өкүлү Бакытжан Сагинтаев Евразия экономикалык комиссиясынын Коллегиясынын Төрагасы болуп бекитилди, ошондой эле Кыргыз Республикасынан ЕЭК Коллегиясынын мүчөлөрү, ЕЭКтин Бажы кызматташтыгы боюнча министри Эльдар Алишеров жана Энергетика жана инфраструктура министри болуп Арзыбек Кожошев.бекитилди.
Мындан тышкары, ЖЕЭК жыйынында төмөнкү документтер кабыл алынды:
1. «Евразиялык экономикалык бирликтин алкагында 2030-жылга чейин жана 2045-жылга чейинки мезгилге «Евразиялык экономикалык жолдун» алкагында экономикалык процесстерди андан ары өнүктүрүү боюнча Декларацияны ишке ашыруу боюнча иш-чаралар планы («жол картасы») жөнүндө» тескеме.
2. “Евразия экономикалык комиссиясынын Коллегиясынын Төрагасы жөнүндө” чечим.
3. «Евразия экономикалык комиссиясынын Коллегиясынын мүчөлөрүнүн ортосундагы жеке курам жана милдеттерди бөлүштүрүү жөнүндө» чечим.
4. «Евразия экономикалык бирлигине мүчө мамлекеттердин бюджеттеринин ортосунда ташып келүү бажы алымдарынын суммаларын бөлүштүрүүнүн стандарттарын жана аларды кайра карап чыгуу мезгилдүүлүгүн эсептөө методологиясын иштеп чыгуу жөнүндө» тескеме.
5. «Евразия экономикалык комиссиясынын Регламентинин №1 тиркемесине өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу» чечим.
6. “Евразия экономикалык комиссиясынын Регламентине өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө” чечим.
7. “Жогорку Евразиялык экономикалык кеңештин айрым чечимдерине өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө” чечими.
8. «Евразиялык экономикалык бирликке мүчө мамлекеттердин энергетика тармагындагы ыйгарым укуктуу органдарынын жетекчилеринин кеңеши жөнүндө жобого өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу» чечим.
9. «Евразия экономикалык бирлигине мүчө-мамлекеттердин конвергенцияланууга жаткан табигый монополиялар чөйрөсүндөгү ченемдик укуктук актылары жөнүндө» тескеме.
10. «Евразия экономикалык биримдигинин органдарына төрагалык кылуу жөнүндө» чечим.
11. «Евразия экономикалык биримдигинин сотунун судьяларын кызматтан бошотуу жана дайындоо жөнүндө» чечим.
12. «Евразия экономикалык биримдигинин бюджети жөнүндө жобого өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу» чечим.
13. «Евразия экономикалык бирлигинин сотуна кайрылууда ишкердик субъекттери тарабынан төлөнүүчү алымдын өлчөмүн бекитүү жөнүндө» чечим.
14. «Евразиялык Өкмөттөр аралык кеңештин кезектеги жыйынын өткөрүү убактысы жана орду жөнүндө тескеме.
