2022-жылдын 20-сентябрында Кыргыз Республикасынын Ишкерлер күнүнө карата ишкерлерди кесиптик майрамы менен куттуктап, Кыргыз Республикасынын Экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев Кыргыз Республикасынын 2021-2022-жылдарга.ишкердик субъекттерин колдоо боюнча кабыл алынган жана көрүлүп жаткан чаралар тууралуу маалымат берди.
Министр белгилегендей, бүгүнкү күндө экономикалык саясат стратегиялык милдеттерди чечүү болуп саналат: бул экономиканы COVID-19 пандемиясынын таасиринен калыбына келтирүү, ошондой эле геоэкономикалык чектөөлөргө байланыштуу кырдаалды турукташтыруу боюнча кризиске каршы чараларды тез арада ишке ашыруу. Экинчи милдет реформаларды баштоого багытталган, анын негизги максаты инвестицияларды тартуу, ошондой эле ички инвестицияларды жана резервдерди стимулдаштыруу аркылуу экономикалык өсүштү тездетүү болуп саналат.
Фискалдык саясат экономикалык өнүгүүнү турукташтырууда жана экономикалык өсүштү стимулдаштырууда маанилүү роль ойнойт. Буга байланыштуу фискалдык колдоо чараларынын алкагында Салык кодексинин жаңы редакциясы иштелип чыгып, кабыл алынган.
Жаңы редакцияда салык салууга карата негизги ыкмалар белгиленген:
- жалпы салык режими;
- бирдиктүү салыкка негизделген жөнөкөйлөштүрүлгөн салык системасы.
Ошондой эле, фискалдык колдоо чараларынын алкагында ишмердүүлүктүн конкреттүү багыттары үчүн төмөнкүдөй преференциялар каралган:
- ата мекендик өндүрүшчүлөр үчүн сатуудан алынуучу салыктын ставкалары 2%дан 1%га чейин төмөндөтүлдү;
- тигүү өнөр жайынын субъекттери үчүн бирдиктүү салыктын төмөндөтүлгөн ставкасы 0,25% өлчөмүндө белгиленди;
- Кыргыз Республикасына ЕАЭБдин бажы аймагына ата мекендик уюмдар тарабынан убактылуу ташылып келинген товарлар КНСтен бошотулат;
- электр автобустарын өндүрүү жана жеткирүү долбоорлору КНСтен бошотулат;
- Кыргызстандын аймагында электрондук түрдө кызмат көрсөткөн компаниялар тарабынан КНСти төлөө режими киргизилген (мисалы, GOOGLE, YANDEX, YANDEX TAXI ж.б.);
- электрондук коммерция чөйрөсүндөгү ишмердүүлүк үчүн 2% өлчөмүндө атайын салык режими киргизилди;
- салык төлөөчүгө карыздын негизги суммасын жана калган туумдардын жана санкциялардын 50%ы эсептен чыгарылат.
Формалдуу эмес экономикадан чыгууну стимулдаштыруу үчүн:
- Кэшбек долбоору ишке ашырылууда;
- “Чекти талап кыл – байге утуп ал” лотереясынын стимулдаштыруу долбоору ишке киргизилди;
- аралыктан салыктык көзөмөлдөө системасын ишке киргизүү пландаштырылууда.
Формалдуу эмес экономикадан чыгуунун инструменттеринин бири – бул контролдук-кассалык машиналарды киргизүү аркылуу салык процедураларын автоматташтыруу. Албетте, бизнес үчүн контролдук-кассалык машиналарды колдонуу салыктык көзөмөлдүн ар кандай формаларын азайтат, керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоону камсыз кылат.
Фискалдык саясат да стимулдаштыруу жана жөнөкөйлөштүрүү багытында улантылат. Ошентип, кирешелердин көлөмүн чектөөсүз Бирдиктүү салыктын негизинде жөнөкөйлөштүрүлгөн салык тутумунун режимин кеңейтүү пландаштырылууда.
Ошону менен бирге айрым соода субъектилери үчүн төмөндөгүдөй төмөндөтүлгөн тарифтерди белгилөө сунушталууда:
- жылдык жүгүртүүсү 30,0 млн сомго чейин 0,5%;
- 1% жылдык жүгүртүү 30,0 млн сомдон 50,0 млн сомго чейин.
Коомдук тамактануу субъектилери үчүн 3 пайыздан 6 пайызга чейин, жайгашкан жерине жана төлөө формасына жараша белгиленет.
Ошондой эле, туризм тармагы үчүн 4% бирдиктүү салык системасы сунушталууда – накталай; 2% - накталай эмес формада. Ал эми туристтик агенттиктин ишмердүүлүгү үчүн агенттик төлөмдүн 8% өлчөмүндө.
Креативдүү өнөр жай паркы үчүн бирдиктүү салыктын ставкаларын төмөнкүдөй өлчөмдө белгилөө сунушталууда:
- 2023 жана 2024-жылдары - 0,5%;
- 2025 жана 2026-жылдары - 1%;
- 2027-жылдан баштап - 2%.
Мындан тышкары министр токтоп турган ишканаларга өзгөчө токтолду. Мындай ишканаларды ишке киргизууну стимулдаштыруу максатында жецилдиктерди аныктоо менен өнөр жай ишканаларынын тизмесин бекитүүнү Министрлер Кабинетинин карамагына берүү сунуш кылынууда.
Бизнес үчүн жагымдуу шарттарды түзүүнүн эң маанилүү шарты административдик тоскоолдуктарды кыскартуу болуп саналат, бул багытта төмөнкү чаралар көрүлдү:
- мамлекеттик органдардын ишкердик ишине кийлигишүүсүн азайтуу максатында УКМКнын Коррупцияга каршы кызматы жана Экономикалык кылмыштарга каршы күрөшүү мамлекеттик кызматы жоюлду.
Ошондой эле, IT-адистерди көчүрүү үчүн жагымдуу шарттарды түзүү максатында ЕАЭБ өлкөлөрүнүн жарандары үчүн, ошондой эле Азербайжан жана Молдова жарандары үчүн «Санариптик көчмөн» статусун берүүчү онлайн-портал ишке киргизилүүдө. Саякат учурунда кошумча текшерүүлөрдү болтурбоо, ошондой эле убакытка кеткен чыгымдарды азайтуу жана бажы процедураларын жөнөкөйлөтүү үчүн Түрк мамлекеттеринин уюмунун алкагында Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосунда Digital TIR (e-TIR) долбоору ишке киргизилген.
Мындан тышкары, мамлекеттик органдар тарабынан берилген лицензиялардын жана уруксаттардын санын төмөндөгүдөй кыскартуу боюнча иштер жүргүзүлүүдө:
- лицензиялардын жана уруксаттардын саны 101 бирдиктен 96 бирдикке чейин кыскартылды;
- лицензиялык контролдоого талаптар такталды;
Лицензиар менен лицензиаттын ортосундагы укуктар да теңдештирилип, лицензия бүгүн соттун чечими менен гана жокко чыгарылат.
Министр чогулгандардын көңүлүн ушул жылы министрлик тарабынан ишкердик жүргүзүү үчүн зарыл болгон мамлекеттик органдар тарабынан берилген уруксаттар жөнүндө маалыматты электрондук форматта алуу үчүн уруксаттардын маалыматтык порталы ишке киргизилгендигине бурду.
Ал эми лицензияларды жана уруксаттарды электрондук түрдө берүү системасын ишке киргизүүнүн алкагында пилоттук режимде төмөнкү документтерге арыздарды электрондук түрдө берүү киргизилүүдө:
- аңчылык лицензиясына уруксаттар;
- автомобиль транспорту менен жүргүнчүлөрдү ташуу (жүргүнчүлөрдү ташуучу таксилерди кошпогондо), ошондой эле суу менен жүргүнчүлөрдү жана жүктөрдү ташуу үчүн лицензия;
- автомобиль транспорту менен эл аралык жүк ташууга лицензиялар;
- автотранспорт каражаттары менен оор жана көлөмдүү жүктөрдү ташууга уруксаттар;
- чет өлкөлүк автомобиль ташуучулар тарабынан жүктөрдү ташууга уруксаттар.
Административдик тоскоолдуктарды азайтуу үчүн төмөнкүлөр пландаштырылууда:
- лицензиялык текшерүүлөрдүн тизмелерин өзгөчөлүктөр болушу үчүн бекитсин;
- оптималдаштырылган иштин түрлөрү (лицензияларды жана уруксаттарды берүү жол-жоболорун санариптештирүү);
- мыкты эл аралык тажрыйбага ылайык текшерүүчү органдардын ишин баалоо үчүн индикаторлорду киргизүүгө;
- текшерүүлөрдүн багытын өзгөртүүгө багытталган алдын алуу чараларынын институттарын киргизүү.
Финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн экономикага киришинин жетишерлик жогорку деңгээлин камсыз кылуу эң маанилүү милдет болуп саналат. Муну эске алуу менен бүгүнкү күндө ишкерлердин финансылык ресурстарга жеткиликтүүлүгүн кеңейтүү боюнча мамлекеттик долбоорлор ишке ашырылууда.
Бул максаттар үчүн:
- Кепилдик фондунун уставдык капиталы 8 миллиард сомдон ашуунга чейин көбөйтүлдү, бул фондго ишкерлерге берилген кепилдиктердин санын көбөйтүүгө мүмкүндүк берет;
- Агроөнөр жай комплексин кластердик өнүктүрүүгө бюджеттен 9 млрд сом бөлүнгөн, келечекте каржылоону 26 млрд сомго чейин көбөйтүү пландалууда (эт, сүт, жашылча, мөмө-жемиш, кант, өсүмдүк майы, картошка, жумуртка жана дан бүгүнкү күндү ишке киргизилди) ;
- айыл чарбасын каржылоо долбоору ишке ашырылууда. “Айыл чарбасын каржылоо – 9” долбооруна жалпысынан 6,2 миллиард сом бөлүнгөн жана анын алкагында 2021-жылы республиканын 10 миң 392 айылдык товар өндүрүүчүлөрүнө 6,1 миллиард сом өлчөмүндө кредит берилген. Быйыл “Айыл чарбасын каржылоо – 10” долбоору 5 миллиард сомго көбөйтүлдү.
- мамлекеттик банктардын уставдык капиталы РСК Банк 7,7 млрд сомго, Айыл Банк 6,6 млрд сомго көбөйтүлгөн.
- кризистик кырдаалдан чыгууда кичи жана орто бизнести колдоонун алкагында 100,0 млн доллар өлчөмүндө пайызсыз кредиттерди берүү жолу менен «Микро, кичи жана орто ишканаларды өзгөчө колдоо» долбоорун ишке ашыруу башталды;
- Өнөр жайды жана туризмди өнүктүрүүгө 80 миллион доллар тартылган. Евразия турукташтыруу жана өнүктүрүү фондунан.
Аялдардын ишкердигин колдоо максатында РСК Банк «Айым Кредит» продуктуну ишке ашырууда 2021-жылы бул банк жылдык 14% менен -204 миллион сом насыя берген.
- Мамлекеттик ипотекалык компаниянын уставдык капиталы 8 млрд сомго көбөйтүлдү;
- жарандардын жашоо деңгээлин жогорулатууга, ошондой эле жергиликтүү экономиканы өнүктүрүү үчүн шарттарды түзүүгө багытталган жергиликтүү жамааттын артыкчылыктуу демилгелерин колдоо максатында региондук өнүктүрүү фонддору иштейт;
- Нарын жана Баткен облустарында аймактарды өнүктүрүү фонддору түзүлдү.
- экономикага реинвестициялоо үчүн Социалдык фонддун 32 миллиард сом өлчөмүндөгү топтоо фондун пайдалануу механизмин ишке киргизүү;
- 500 миллион долларлык еврооблигацияларды чыгаруу маселеси иштелип жатат.
- өлкөбүздүн алтын запастарын чет элдик инвестицияны тартуу механизми катары пайдалануу куралы иштелип жатат.
Финансыга жеткиликтүүлүктү камсыз кылуунун алкагында магистралдык ишканаларга мамлекеттик кепилдиктерди берүү механизми киргизилгендигин белгилей кетүү маанилүү.
Андан ары министр Өнүктүрүү институттары жана алардын экономиканы өнүктүрүүгө кошкон салымы чоң экенин белгиледи. Өнүктүрүү институттары мамлекет үчүн артыкчылыктуу багыттарга жана долбоорлорго жеке капиталдын агылышы үчүн шарттарды түзүүгө жардам берет.
Бул багытта инвестициялык долбоорлорду ишке ашыруу үчүн өнүктүрүү институттарынын мамлекеттик колдоо чараларын жана ресурстарын консолидациялоо үчүн Кыргыз Республикасынын институттарын өнүктүрүү боюнча Координациялык кеңеш түзүлдү. Координациялык кеңештин алкагында долбоордук кеңсе түзүлдү, ал төмөнкүлөрдү жүзөгө ашырат:
- ийгиликтүү ишке ашыруу үчүн кийинки колдоо менен артыкчылыктуу инвестициялык долбоорлорду иштеп чыгуу;
- артыкчылыктуу инвестициялык долбоорлорду ачкыч тапшыруу боюнча комплекстүү даярдоо жана структуралаштыруу.
1 миллиард сомдук уставдык капиталы менен “Кыргызиндустрия” түзүлүп, анын негизги максаты – өнөр жайды модернизациялоону жана мамлекеттик үлүшү бар чарбалык субъекттерди эффективдүү башкарууну камсыз кылуу.
Эл аралык тажрыйбаны колдонуу менен жер казынасын пайдалануу жана экономиканын аны менен байланышкан тармактарында долбоорлорду ишке ашыруу үчүн 3,4 миллиард сом уставдык капиталы менен “Улуу көчмөндөрдүн мурасы” Улуттук холдинги түзүлгөн.
Туризмди өнүктүрүү жана бул тармактын инфраструктурасынын абалын жакшыртуу үчүн Кыргыз Республикасында 1 млрд сом уставдык капиталы менен Туризмди өнүктүрүүнү колдоо фонду түзүлдү.
Жер казынасын пайдалануу чөйрөсүндөгү долбоорлорду ишке ашыруу үчүн колдо болгон мамлекеттик ресурстарды максималдуу топтоштурууга жөндөмдүү ири интеграцияланган структураны түзүү максатында «КАВАК» улуттук компаниясы түзүлгөн.
Ошол эле учурда Россия-Кыргыз өнүктүрүү фонду, өзбек-кыргыз өнүктүрүү фонду, Венгрия-кыргыз өнүктүрүү фонду сыяктуу мамлекеттер аралык өнүктүрүү фонддору экономикалык кызматташууга, өлкөнүн экономикасын модернизациялоого жана өнүктүрүүгө көмөктөшүү максатында иш алып барышат.
Министрдин айтымында, экспорт ар бир өлкөнүн экономикасынын кыймылдаткычы болуп саналат. Ошол эле учурда, дүйнөлүк электрондук соода рыногу динамикалуу өнүгүп келе жаткан бизнес чөйрөсү болуп саналат жана жылдар бою үзгүлтүксүз өсүүнү көрсөтүп келет. Муну эске алуу менен электрондук сооданы өнүктүрүү үчүн өзгөчө шарттар түзүлдү.
Ошентип: Амазон жана Вайлдберрис сыяктуу эл аралык платформалар аркылуу өнүмдөрдү экспорттоого мүмкүндүк берүүчү электрондук коммерция үчүн мыйзамдык база түзүлдү. Биз ошондой эле ата мекендик продукцияларыбызды дүйнөлүк рынокко интеграциялоо жана аларды кампа менен камсыз кылуу боюнча иштерди жүргүзүп жатабыз. Ошондой эле алар үчүн жаңы Салык кодексинде кирешенин 2% өлчөмүндө атайын салык режими каралган.
Ошондой эле экспортту өнүктүрүү максатында продукцияны стандартташтыруу жана сертификациялоо жагынан:
- Кыргызстандын 22 лабораториясы аккредитациядан өттү, 20 сертификациялык орган жана 8 инспекциялык орган ЕАЭБдин бирдиктүү реестрине киргизилди;
- эл аралык жана региондук аккредитациялоо уюмдары (ILAC, APAC) тарабынан Кыргыз Республикасынын аккредитациялоо боюнча улуттук органынын таануусун алган;
- ЕАЭБдин алкагында ЕАЭБдин 52 техникалык регламенти күчүнө кирди.
Ата мекендик экспорттоочуларга көмөк көрсөтүү үчүн төмөнкүлөр пландаштырылууда:
- “Бир айыл – бир продукт” долбоорун республикалык деңгээлде масштабдоо;
- техникалык жөнгө салуу жана СФС чаралары жаатындагы талаптарды тактоо үчүн маалыматтык-суроо пунктун (Help-Desk) ишке киргизүү.
- сертификацияланган товарларга байкоо жүргүзүүнүн маалыматтык системасын киргизүү.
Күтүлгөндөй эле экономиканын реалдуу секторун колдоо программасын ишке киргизүү өсүшкө түрткү берет. Бул үчүн республикада 100 өнөр жай объектисин ишке киргизүүгө багытталган жигердүү иштер жүргүзүлүүдө.
Анын алкагында бүгүнкү күндө өнөр жай ишканаларынын паспорттору калыптанып, алардын каржылык жактан камсыз кылуу мүмкүнчүлүктөрү каралууда.
