Кыргыз Республикасынын Экономика жана коммерция министрлиги ""Tuz.kg" тамеки продукцияларынын аткезчилигине каршы күрөшүү маселеси боюнча төмөндөгүлөр айтылат. Тамеки продукцияларынын мыйзамсыз соодасы коомго жана экономикага олуттуу коркунуч туудурат. Ал мамлекеттик бюджеттин жоготулушуна гана алып келбестен, өткөрүлгөн салыктар түрүндө контрабанданын жайылышына жана калктын саламаттыгына доо кетирүүгө өбөлгө түзөт.
Ушуга байланыштуу Кыргыз Республикасынын Министрлер кабинети тарабынан тамеки продукцияларын мыйзамсыз жүгүртүүнү аныктоо жана контрабандалык жол менен ташып кирүү фактыларын токтотуу боюнча туруктуу негизде иштер жүргүзүлүп жатат.
Акциздик товарларга, анын ичинде тамеки продукцияларына акциз салыгы жана сигареттердин кутусуна акциздик марканы коюу жөнүндө талап киргизилген, ал акциздин төлөнгөндүгүн тастыктайт.
Акциздик маркаларды жана/же идентификациялоо каражаттарын жасалмалоо, милдеттүү акциздик салык салынууга тийиш болгон продукцияны акциздик маркаларсыз жана/же идентификациялоо каражаттарысыз жүгүртүү, товарга жана/же анын таңгагына маркалоо каражаттарын түшүрбөстөн милдеттүү маркаланууга тийиш болгон товарларды өндүрүү, импорттоо жана сатуу, товарларды маркалоо каражаттарын жасалмалоо Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамдары менен куугунтукталат.
Ошондой эле Евразия экономикалык биримдигинин талаптарына ылайык тамеки продукцияларын санариптик маркалоо киргизилген, бул аталган продукцияларга байкоо жүргүзүүнү жана мыйзамсыз продукцияларды аныктоону камсыз кылууга мүмкүндүк берет.
Салык кызматынын органдары чарбакер субъекттердин товарлардын жана акча каражаттарынын жүгүртүлүшүн толук эсепке алуу жана алардын салык мыйзамдарын сактоо максатында рейддик салык контролун, хронометраждык иликтөөлөрдү жана салык постторун орнотууну жүргүзөт, бул өз кезегинде берилген документтерге иш жүзүндөгү маалыматтардын шайкештигин аныктоого мүмкүндүк берет.
Тамеки продукцияларын контролдоого карата көрүлгөн натыйжалуу чаралардын натыйжасында легалдуу рыноктун көлөмүн кыйла көбөйтүүгө мүмкүн болду. Мисалы, 2023-жылы Кыргыз Республикасына 180 миңден ашык куту тамеки продукциясы алынып келинген, бул 58-жылга караганда 2022 миң пакетке көп. 2023-жыл үчүн акциз салыгын төлөө 8,2 млрд.сомду түздү, бул 2022-жылдагы көрсөткүчтөн 2,7 млрд. сомго көп.
Ошондой эле салык кызматынын берген маалыматы боюнча 2020-2023-жылдары тамеки буюмдары дагы алынган 642 миң пачка жалпы суммасы 70 миллион сомдон ашкан.
Ошондой эле бажы кызматынын органдары тарабынан ЕАЭБге мүчөлүктү эске алуу менен тамеки продукциясынын мыйзамсыз жүгүртүлүшүн аныктоого багытталган тийиштүү иштер жүргүзүлүүдө.
Белгилей кетсек, бажы кызматы тарабынан контрабандалык тамеки продукцияларын аныктоо боюнча жүргүзүлүп жаткан иш-чаралар отчеттуулук үчүн жүргүзүлбөйт, тескерисинче, бажы кызматынын укук коргоо органдарынын иши тамеки продукцияларын мыйзамсыз алып кирүүгө бөгөт коюу чараларын күчөтүүгө багытталган. 2023-жылы Бажы кызматы тарабынан бир катар иш-чаралар жүргүзүлүп, анын жыйынтыгы боюнча 20 тоннадан ашык контрабандалык тамеки продукциясы аныкталган жана кармалган.
Жалпысынан тамеки буюмдардын контрабандасы көйгөйү Кыргыз Республикасын кошкондо бүткүл дүйнөдө байкалууда, буга байланыштуу бардык өлкөлөрдүн өкмөттөрү контрабандалык сооданын деңгээлин минимумга чейин азайтууга багытталган туруктуу иштерди жүргүзүүдө.
Белгилей кетсек, макалада мамлекеттик органдардын тамеки продукцияларын контрабандага каршы күрөштүн жыйынтыгы белгиленген. Алсак, мисалы, ички рынокто контрабандалык тамеки продукциясына баалардын өсүшү белгиленүүдө, бул тиешелүү түрдө тышкы экономикалык иштин ак ниетсиз катышуучуларына товарды мыйзамсыз алып келүүнү жүзөгө ашыруу оорлошкондугуна байланыштуу болду.
Ошол эле учурда тамекилерди контрабандалык алып келүүнүн бар экендигин танууга мүмкүн эмес, анын себептери мындай контрабанданын жогорку рентабелдүүлүгү жана тамеки продукцияларын мыйзамсыз жол менен алып келүүнүн жаңы татаал ыкмаларынын пайда болушу болуп саналат. Бирок, бул укукка каршы тартип бузууларга каршы күрөш жүргүзүлүп, КР Министрлер кабинети тарабынан көрүлүп жаткан чаралар күчөтүлүүдө.
Соода-өнөр жай палатасынын аянтчасында КР Экономика жана коммерция министрлигинин, Кыргыз Республикасынын Фискалдык жана укук коргоо органдарынын өкүлдөрүнөн турган жумушчу топ түзүлдү.
Аталган жумушчу топтун негизги максаты Кыргыз Республикасынын аймагында тамеки продукцияларын мыйзамсыз сатуу рыногун анализдөө, рыноктун аналитикалык маалыматтарын чогултуу жана тиешелүү ченемдик укуктук актынын долбоорун даярдоо болуп саналат.
Бул ченемдик укуктук акт менен Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексине ылайык контрабандалык продукцияны ташып келүүдө жана сатууда укук бузуучулардын жоопкерчилик чаралары күчөтүлөт.
Ошондой эле контрабанданын алдын алуу боюнча чараларды жетишсиз ишке ашыргандыгы үчүн салык жана бажы кызматынын органдарынын кызматкерлеринин өздөрүнүн жоопкерчилиги күчөтүлөт. Сунушталган ченем чек ара аркылуу товарларды мыйзамсыз алып өтүүгө каршы күрөшүү боюнча чаралардын натыйжалуулугун жогорулатууга жана жооптуу кызматтар тарабынан катуу контролду камсыз кылууга багытталган.
Кыргыз Республикасынын аймагында тамеки продукцияларын мыйзамсыз сатуу рыногуна талдоо жүргүзүүнүн жыйынтыгы боюнча чек арадагы, анын ичинде тышкы экономикалык иштин ак ниетсиз субъекттери товарларды мыйзамсыз ташып кирген алымсыз соода зоналарындагы жылчыктар жабылат.
Жогоруда баяндалгандардын негизинде, Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети бардык чараларды жана ыкмаларды колдонуу менен тамеки продукцияларын контрабандага каршы активдүү күрөштү улантып жатканын билдиребиз. Мыйзамсыз соода жөн гана экономикалык коопсуздук көйгөйү болбой, улуттук коопсуздук үчүн олуттуу көйгөй болуп калган шартта, мамлекеттик органдар комплекстүү мамиле жасашат. Буга мыйзам бузгандарга жазаны күчөтүү гана эмес, чек араларда жана алымсыз аймактарда көзөмөлдү жакшыртуу, мыйзамсыз ташууларды аныктоо технологиясын өркүндөтүү кирет. Министрлер Кабинетинин мындай аракеттери экономикалык жоготууларды ооздуктоого гана эмес, социалдык туруктуулукту сактоого жана жарандардын кызыкчылыктарын коргоого да багытталган.
