2023-жылдын 29-сентябрында Бишкек шаарында (Кыргыз Республикасы) Кыргыз Республикасынын Экономика жана коммерция министрлигинин аянтында КМШга мүчө-мамлекеттердин өнөр жай саясаты боюнча кеңешинин тогузунчу жыйыны болуп өттү.
Жыйынга Кеңештин мүчөлөрү жана Казакстан Республикасынын, Кыргыз Республикасынын, Россия Федерациясынын, Тажикстан Республикасынын, Өзбекстан Республикасынын, КМШнын Аткаруу комитетинин, Шериктеш мамлекеттердин илимий жана билим берүү уюмдарынын жана ишкер чөйрөлөрүнүн өкүлдөрү катышты.
Кыргыз Республикасынын экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев Көз карандысыз мамлекеттер шериктештигинин өнөр жай саясаты боюнча кеңешинин тогузунчу жылдык жыйынынын алкагында кадырлуу конокторду жана катышуучу-мамлекеттердин өкүлдөрүн меймандос Кыргызстан жергесинде тосуп алууда деп белгиледи. Кыргызстан КМШга төрагалык кылган өлкө катары ар кыл багыттар боюнча өз ара аракеттенүүнү бекемдөөгө багытталган ар кандай иш-чараларды уюштуруп өткөрөт.
КМШ бүгүнкү күндө жалпы тарыхый, маданий жана экономикалык байланыштар менен бириккен өлкөлөрдүн биримдиги болуп саналат. Көп жылдар бою Шериктештик өз мүчөлөрүнүн ортосунда ишенимди жана өнөктөштүктү өнүктүрүүнү улантып келет. Бирок, биздин тездик менен өзгөрүп жаткан заманыбызда, өзгөчө өнөр жай тармагында кызматташуубузду активдүү өнүктүрүү жана тереңдетүү зарыл. Өнөр жай биз үчүн актуалдуу жана маанилүү бойдон калууда.
Бүгүн биз чогуу Кеңештин 2022-жылдагы ишинин жыйынтыгын чыгарабыз, келечекке пландар жөнүндө сүйлөшөбүз жана бул багытта баарыбызды тынчсыздандырган маселелерди талкуулайбыз. 2022-жылы мамлекеттерибиздин ортосундагы ар тараптуу өз ара аракеттенүү жалпысынан ийгиликтүү өнүгүп, бул биздин жана КМШнын бардык өлкөлөрүнүн ортосундагы соода жүгүртүүнүн туруктуу өсүп жатканын тастыктайт. 2022-жылы тышкы сооданын көлөмү 2021-жылга салыштырмалуу 41,8%га өстү. Импорт 72%га өстү.
Жалпысынан 2022-жылы Кыргыз Республикасында өнөр жай продукциясын өндүрүү 11%, анын ичинде тамак-аш азыктары 12%дан ашык, текстиль продукциясы 7,2% жана негизги металлдар 21,5%, ошондой эле башка товарларды өндүрүү көбүйдү.
Товарлардын импортунун да, экспортунун да көлөмүнүн өсүшү биринчи кезекте эсепке алынбаган/контрабанданы администрациялоону күчөтүү бөлүгүндө ата товарлардын кыймылы жана товарлардын көмүскө жүгүртүүсүн кыскартууда ата мекендик өндүрүүчүлөрдү жана керектөөчүлөрдү контрафакттык продукциядан коргоого багытталган салык жол-жоболорун фискалдаштыруунун электрондук тутумунун алкагында көрүлгөн чаралар менен шартталган.
Евразия чөлкөмүндөгү жана дүйнөлүк деңгээлдеги оор геосаясий кырдаалдан, дүйнөлүк рыноктордогу туруксуздуктан, ошондой эле айрым өлкөлөрдүн санкциялык басымынан пайдаланып, акырында КМШ өлкөлөрү өз ара төлөмдөрдө улуттук валюталарды активдүү колдоно башташты.
Министр өнөр жайдын маанилүүлүгүн айгинелеген бир нече аспектилерди белгиледи.
КМШнын алкагында өнөр жай кооперациясынын эбегейсиз потенциалы бар. Өндүрүш, инновация жана технологиялык өнүгүүдөгү күч-аракеттерди бириктирүү күчтүү жана атаандаштыкка жөндөмдүү өндүрүштөрдү түзүүгө алып келет. Ал ошондой эле биздин экономикаларды жакындатууга жана диверсификация жана өз ара көз карандылык аркылуу улуттук коопсуздукту чыңдоого жардам берет.
Өнөр жайдагы кызматташуунун маанилүү аспектиси тажрыйба жана алдыңкы технологиялар менен алмашуу болуп саналат. КМШ өлкөлөрүнүн уникалдуу ресурстары жана компетенциялары бар, алар туура өз ара аракеттенүү менен бүтүндөй аймакты өнүктүрүүнүн кыймылдаткыч күчү болуп калышы мүмкүн. Технологияларды жана өндүрүштүн алдыңкы ыкмаларын алмашуу дүйнөлүк рынокто биздин ишканалардын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн сактоонун негизги фактору боло алат.
КМШ алкагындагы инфраструктуралык долбоорлордун маанисин да баалабай коюуга болбойт. Транспорттук магистралдарды, энергетикалык объектилерди жана башка негизги инфраструктуралык объектилерди курууга биргелешип катышуу бизнести өнүктүрүү үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөрдү гана түзбөстөн, биздин элдерибиздин ортосундагы тыгыз өз ара аракеттенүүгө көмөктөшөт.
Министр ошондой эле КМШ алкагында чакан жана орто бизнести колдоо жана өнүктүрүүнүн маанилүүлүгүн белгиледи. Бул ишканалар көбүнчө экономикалык өсүштүн кыймылдаткычы болуп саналат жана көптөгөн жумуш орундарын түзөт. Ошондуктан алардын өнүгүүсү жана эл аралык деңгээлде кызматташуусу үчүн шарттарды түзүү стратегиялык милдет болуп калат.
Кыргызстандын экономикасы Борбор Азия чөлкөмүндө эң ачык болуп саналат жана өнөр жай жана айыл чарба сыяктуу тармактар негизинен экспортко багытталган.
Республиканын Министрлер Кабинети тарабынан экономикада керулген оперативдуу чаралар азыр енер жайдагы абалды жакшыртууга мумкундук берди. Акыркы 5 жылда Кыргызстандын өнөр жайы өсүш динамикасын көрсөттү.
Кыргыз Республикасынын өнөр жайы ички дүң продукциянын 20%ке жакынын, республикалык бюджетке салыктык түшүүлөрдүн 18%ке жакынын жана экспорттун 80%тен ашыгын камсыз кылуучу экономиканын негизги тармактарынын бири болуп саналат.
Күчтүү жана туруктуу индустрия биздин өлкөлөрдүн экономикасынын азыркы жана келечектеги узак мөөнөттүү жана туруктуу өнүгүүсүнүн кыймылдаткычы болуп саналат. Эгерде өз ара макулдашуу болсо, биздин күч-аракетибиз ресурстарга көбөйтүлүп, ар бир өлкө үчүн бардык максаттарды ишке ашырууга мүмкүндүк берет, ошондой эле катышуучуларыбыздын геосаясий таасирин күчөтүп, аларды дүйнөлүк иштердин күчтүү катышуучуларына айландырууга мүмкүндүк берет.
Өз кезегинде Кыргызстан өз ара пайдалуу кызматташтыкты камсыз кылуу, рыноктук экономиканын принциптерин сактоо жана тараптардын улуттук кызыкчылыктарын эске алуу, процесстерге катышуу принциптеринин негизинде өлкөнүн өнөр жайын өнүктүрүүнү арттырууга өнөр жай кооперациясынын, кооперативдик өз ара аракеттенүүнүн жаңы долбоорлорун түзүүгө даяр.
Бардык сунуштар жана демилгелер интеграциялык процесстерди мындан ары чыңдоого кызмат кылат. Бул жолдогу биргелешкен күч-аракеттер бизге туруктуу жана туруктуу өнүгүүнү жана элдерибиздин бакубаттуулугун камсыз кылуу менен жаңы бийиктиктерге жетүүгө мүмкүндүк берет», - деп министр ишенимдүүлүк менен сөзүн жыйынтыктады.
Жыйындын катышуучуларын Кеңештин төрагасы, Өзбекстан Республикасынын инвестиция, өнөр жай жана соода министринин орун басары Бадриддин Абидов да куттуктап сөз сүйлөдү. Ал КМШга мүчө-мамлекеттердин өнөр жай саясаты боюнча кеңешинин төрагасы - Кыргыз Республикасынын экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиевди дагы бир мөөнөткө бир добуштан шайланышы менен куттуктады.
Өз кезегинде министр Д.Амангелдиев ыраазычылык билдирип, Кеңеш аянтында өнөр жай кооперациясын өнүктүрүүгө ар тараптан көмөк көрсөтүүгө даяр экендигин билдирди.
Куттуктоо сөзүн КМШ Аткаруу комитетинин Экономикалык кызматташуу департаментинин директору Михаил Мыскин айтты. Ал Шериктештиктин өлкөлөрүнүн өнөр жай саясатын координациялоодо жана ишканалар менен тармактардын ортосунда өнөр жай кооперациясын өнүктүрүүдө Кеңештин маанилүү ролун баса белгиледи.
Кеңештин жыйынынын күн тартибине өнөр жай кооперациясын өнүктүрүү, жарандык кеме куруу жана кеме тетиктерин өндүрүү, автомобиль өнөр жайы, коркунучтуу калдыктарды башкаруу жана экологиялык жактан топтолгон зыяндын объекттерин жоюу жаатындагы өз ара аракеттенүү боюнча маселелердин кеңири чөйрөсү, ошондой эле өнөр жай саясаты жаатындагы мыйзамдык базаны инвентаризациялоо коюлду.
КМШга мүчө-мамлекеттердин химиялык өнөр жай тармагында кадрларды даярдоо, кесиптик кайра даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу боюнча базалык уюму болгон Д.И.Менделеев атындагы Россиянын химиялык технология университети химия енер жайы жагынан көз каранды эмес мамлекеттердин жана аны ишке ашыруу боюнча иш-чаралардын планын Шериктештикке мүчө-мамлекеттердин ортосундагы кызматташтыкты мындан ары өнүктүрүү Концепцияларынын долбоорлорун сунуштады.
Кеңештин мүчөлөрү КМШга мүчө-мамлекеттердин энергетикалык коопсуздук чөйрөсүндө кызматташуу Концепцияларынын долбоорлорун жана аны ишке ашыруу боюнча биринчи кезектеги чаралардын Планын иштеп чыгуу жөнүндө маалыматты эске алышты.
КМШнын Экономикалык кеңешинин 2019-жылдын 21-июнундагы чечими менен бекитилген КМШга мүчө мамлекеттерде энергетиканы өнүктүрүү боюнча чаралар пакетинин аткарылышы боюнча кеңири маалымат угулду.
Кеңештин мүчөлөрү КМШга мүчө-мамлекеттердин жеңил өнөр жай тармагындагы кызматташтыгын өнүктүрүү зарылчылыгы жөнүндө сунушту колдоп, «Текстиль жана жеңил өнөр жай инновациялык илимий-өндүрүштүк борбору» акционердик коомуна КМШга мүчө мамлекеттердин жеңил өнөр жай тармагындагы кызматташтыгын өнүктүрүү боюнча Көз карандысыз Мамлекеттер Шериктештигине мүчө мамлекеттердин уюмунун базалык статусун берүү чечимин кабыл алышты.
Ошондой эле КМШга мүчө-мамлекеттердин структуралык жана функционалдык материалдарды иштеп чыгуу, изилдөө жана колдонуу жаатындагы илимий-техникалык кызматташуу боюнча базалык уюмунун статусун Улуттук авиациялык материалдар боюнча Бүткүл россиялык илимий изилдөө институтуна «Курчатов институту» илимий борбору берүү чечими кабыл алынды.
Бекитилген документтердин долбоорлору Кеңеш тарабынан белгиленген тартипте андан ары кароо үчүн КМШнын Аткаруу комитетине киргизилет.
Кеңештин кийинки отурумун 2024-жылы Россия Федерациясында түз форматта өткөрүү пландаштырылууда.
